Een jaar geleden werd het verbod op vapes met een smaakje ingevoerd om de schrikbarende groei van vapende jongeren een halt toe te roepen. Toch lijkt het beleid averechts te werken: sociale media maken het makkelijker dan ooit om aan de elektronische sigaretten te komen, en Noord-Hollandse jongeren blijven volop vapen. Hoe effectief is het beleid nog?

“Zolang er vraag is, zal er aanbod zijn”, zo vat Lex Benden, woordvoerder bij De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), de huidige situatie samen. De NVWA heeft de taak om toezicht te houden op de handel in e-sigaretten en de naleving van de regels te handhaven.
En die taak is urgent. Uit cijfers van het GGD Hollands Noorden en het RIVM van voor het verbod blijkt dat één op de drie jongeren ooit heeft gevapet en dat één op de elf jongeren zelfs iedere dag vapet. Een verviervoudiging in vergelijking met 2019. Vanaf 1 januari 2024 geldt er een verbod op de verkoop van vapes en e-liquids met een smaakje. Een maatregel die bedoeld is om het gebruik onder jongeren tegen te gaan. Toch, meer dan een jaar later, is het volgens jongeren nog altijd even makkelijk, of zelfs makkelijker, om aan vapes met een smaakje te komen.
Makkelijker dan ooit
De NVWA heeft naar eigen zeggen al ongeveer 3,5 miljoen vapes onderschept aan de grens. Daarnaast zijn uit loodsen, waar illegale vapes werden opgeslagen voor verkoop, 1,2 miljoen stuks uit de handel gehaald. Ook voert de toezichthouder inspecties uit bij winkels die mogelijk nog steeds vapes met smaakjes onder de toonbank aanbieden. “Eén op de vijf van die winkels houdt zich niet aan de regels en wordt beboet”, legt Benden uit. Boetes met een maximum van 2.250 euro. Bij herhaling kan de boete oplopen tot 22.500 euro. “Maar wat je dan ziet, met name bij jongeren, die gaan dan op zoek naar een andere manier.”
Die andere manieren vinden blijkt in de praktijk geen grote uitdaging. Op straat vertellen jongeren dat het tegenwoordig zelfs makkelijker is dan ooit tevoren om aan vapes te komen. Sociale media zoals Snapchat en WhatsApp spelen daarbij een cruciale rol. Via deze platforms kunnen jongeren vaak binnen korte tijd vapes bestellen, zonder dat er sprake is van enige leeftijdscontrole. “En ik ken genoeg mensen die het verkopen”, vertelt een jongen uit Alkmaar.
Tekst gaat verder onder de video.
De controle op juist deze illegale handel via sociale media kan slechts in beperkte mate worden uitgevoerd vanwege beperkte middelen en mogelijkheden, erkent de NVWA in een reactie op Kamervragen. “Wat betreft het smaakjesverbod zijn er tien inspecteurs die hier voor een deel van hun tijd gericht aan werken”, reageert Benden.
Helpt handhaving wel?
De NVWA krijgt extra bevoegdheden om het verbod op illegale vapes strenger te handhaven. Zo kunnen inspecteurs sinds kort vapes van een dealer in beslag nemen en deze laten vernietigen op kosten van de overtreder. Daarnaast krijgt de autoriteit vanaf 2026 meer financiële middelen. Omdat overtredingen onder de wet Tabaks- en rookwaren vallen en niet onder het strafrecht, hebben inspecteurs echter niet de bevoegdheid om overtreders aan te houden. Het opleggen van boetes blijft daarom de enige mogelijke sanctie.
“Er moet echt iets aan de vraag kant gebeuren”, stelt Benden. “Het is echt van belang dat jongeren, en ouders, goed worden ingelicht over de risico’s.”
Overstap naar sigaretten
De verslavende nicotine in de vapes verstoort onder meer de hersenontwikkeling van jongeren en kan zorgen voor concentratieproblemen en een verhoogd risico op angst- en paniekstoornissen en depressies, vertelde Marjolein van Laren, longarts bij het Dijklander Ziekenhuis. Ook kunnen vapes schade aan de longen aanrichten. Daarnaast blijkt uit recent onderzoek van het Trimbos-instituut dat ongeveer 70 procent van de jongeren die vapen, uiteindelijk overstapt op het roken van sigaretten.
Noord-Hollandse jongeren die eerder dit jaar door NH werden ondervraagd, geven aan de gezondheidsrisico’s van vapen wel te kennen, maar er weinig om te geven. “Door het vapen doet het soms pijn om te ademen en ik heb nu meer wondjes in mijn mond”, vertelde een van hen. “Ik weet de gevaren ervan, maar het is verleidelijk om het te blijven doen. Ik vind het fijn om tijdens een film binnen te kunnen vapen”, voegde een ander toe.
“Niemand zal ontkennen dat er een probleem is”, concludeert Benden. “Jongeren willen nou eenmaal blijven vapen, en dat is niet zomaar weg te handhaven.”