Een kop van een echte gans trekken of een levende kat in een ton stoppen. Je kunt het je nauwelijks voorstellen, maar dit barbaarse volksvermaak was vroeger een belangrijk onderdeel van de kermiscultuur in West-Friesland.
Dit weekend staan de kermissen van Venhuizen, Zwaag, Ursem en Aartswoud op de agenda. Een weekend vol attracties, muzikale optredens in de horeca en kermisborrels. Voor de jeugd worden er vaak spelletjes georganiseerd, zoals een muzikale bingo, zeskamp of beerpong. Vaak onschuldig vermaak voor een grote groep mensen.
Hoe anders was dat vroeger: toen speelden levende dieren vaak een ongewilde hoofdrol bij het volksvermaak tijdens de kermis. Bij het ganstrekken – tot het verbod in 1896 een populair spel – moest worden geprobeerd de kop van de gans te trekken.
Palingtrekken en katknuppelen
Bij palingtrekken was het de bedoeling om een glibberige paling vast te grijpen, terwijl die kronkelend boven een sloot aan een touw hing. En ook katten waren allesbehalve veilig.
Bij het katknuppelen werd een ton tussen twee bomen opgehangen, met daarin een levend exemplaar. “Met knuppels probeerden deelnemers dit vat te raken”, legt Erik Mooij, voorzitter van Stichting Hoochhoutwout, uit.
Tekst gaat verder onder de foto.
Wie erin slaagde het vat zo hard met de knuppel te raken, dat het barstte en de kat zodoende kon ontsnappen, won de hoofdprijs. “Wie het vat niet kapot kreeg, maar wel één of meer ringen wist los te slaan, ontving ook een prijs”, zegt Mooij.
Dierenleed is geen volksvermaak
Aan het einde van de negentiende eeuw groeide het besef dat dierenleed geen volksvermaak kon zijn en werden deze spellen in de ban gedaan.
Toch is katknuppelen nog niet helemaal verdwenen. In Gouwe, gemeente Opmeer, wordt dit spel nog altijd gespeeld, maar dan op beschaafde wijze. De levende kat is vervangen door een blokje hout. Sandra van der Bel van het kermiscomité: “Het hoort bij de kermis. We organiseren het elk jaar en de kermis wordt ermee geopend.”
Hoe kom je aan kermisgeld?
De West-Friese kermissen kenden meer tradities en gebruiken. Eén daarvan is de kermisbrief. Een goed gebruik onder vooral jongeren, om aan kermisgeld te komen, wanneer de bodem van de spaarpot in zicht was.
De jeugd uit West-Friesland klom in de pen en bedelde via een handgeschreven brief bij hun ouders of familie om een zakcentje voor de kermis. “Een soort lofzang”, legt Martin Bakker van de Culturele Werkgroep Aartswoud uit. In 2022 was hij betrokken bij een expositie over de West-Friese kermiscultuur.
Martin Bakker legt in de video uit wat kermisbrieven zijn.
De kermis was ook de ideale gelegenheid om aan een partner te komen. Er werden zogenaamde vrijstermarkten gehouden. Noem het een vooroorlogse variant van Tinder.
In Schagen was er omstreeks 1870 op het kerkhof een vrijstermarkt voor het kiezen van een kermisvrijster. Vaak vroegen jongens van tevoren aan een meisje om kermis met hem te vieren. Andere setjes ontstonden tijdens het dansen.
En dan was er nog de kermiskoek. De jongen nam een zoete koek mee voor het meisje dat hij leuk vond. Nam zij de koek aan, dan was de interesse wederzijds. Zo niet, dan liep hij een blauwtje. Volgend jaar beter.
Kerremus! 🎡🎠
De zweefmolen, kermisborrels en Lappendag: de kermis is onlosmakelijk verbonden aan de regio West-Friesland. Is het een ordinair zuipfeest of een verbindende factor? De West-Friese redactie verdiept zich een seizoen lang in dit fenomeen en belicht de kermis in de verhalenserie ‘Kerremus!’ van alle kanten.