De ruilverkaveling veranderde niet alleen het landschap in West-Friesland, maar ook het sociale leven van boeren en tuinders. De traditionele manier van leven, waarbij men nauw verbonden is met het land en de gemeenschap, kwam onder druk te staan. Het aantal boeren en tuinders in de regio neemt drastisch af, en velen moeten hun eigen bedrijven opgeven om in loondienst te gaan werken. Dit betekent het verlies van autonomie: van een zelfstandig ondernemer worden zij werknemer, met vaste werktijden en een baas die hen vertelt wat te doen.

Voor velen is dit een grote verandering. Grote bedrijven zoals Koninklijke Hoogovens en Verkade bieden werkgelegenheid buiten de agrarische sector. Zo worden mensen uit West-Friesland met bussen opgehaald om te werken in fabrieken. Voor sommigen voelt dit als verlies van vrijheid, terwijl anderen er niet over spreken.

Zoals het verhaal van Jan Ruijter uit Venhuizen, in de derde aflevering van ‘Van Kloeten naar Kavels’. Jarenlang was hij een varende boer in de polder De Drieban, maar de ruilverkaveling verandert zijn leven ingrijpend.

Tekst gaat door onder de video.

Besluitvorming

De besluitvorming over de ruilverkaveling verloopt in die tijd niet altijd even democratisch. De wet op Ruilverkaveling schrijft tot de wijziging in 1975 voor dat thuisblijvers worden meegerekend als voorstemmers. In de stemming over de verkaveling van De Drieban in 1960 zijn de niet-uitgebrachte stemmen automatisch als ‘voor’ geteld.

Dit zorgt dat er een schijnbare meerderheid ontstaat voor de verkaveling. Jan Ruijter is een van de velen die zich niet gehoord voelt en ziet hoe zijn landschap verandert zonder dat hij daar iets aan kan doen.

De stemming in De Drieban

In De Drieban waren 999 stemgerechtigden met totaal 2484.92.40 ha land.  Van de 999, stemde 126 voor de verkaveling. 618 waren thuisblijvers en namen niet deel aan de stemming, wat indirecte een stem voor de verkaveling was. 255 mensen stemden tegen de verkaveling. Er werden bij iedere stemming twee meerderheden geteld. Het aantal stemmen van stemgerechtigde werden opgeteld. Maar ook de oppervlakte die iedere stemgerechtigde had, werd opgeteld. Zo kon er theoretisch gezien een minderheid in stemmen zijn, maar een meerderheid in oppervlakte. Of een dubbele meerderheid, zoals dat later in Het Grootslag gebeurde.

De uitslag

De 255 tegenstemmers waren goed voor een oppervlakte van 969.58.40 ha. Tegenover de 126 voor stemmers die een oppervlakte van 551.61.51 ha hadden. De 618 niet stemmers hadden een oppervlakte van 963.66.01 ha.  Als deze laatste groep niet had geteld als voor stem was er een ruime dubbele meerderheid tegen de verkaveling. En was deze er dus niet gekomen.

De kleine, hechte gemeenschappen waarin boeren en tuinders elkaar steunen en samenwerken, verdwijnen langzaam door schaalvergroting. De verkaveling brengt grotere percelen en woningen langs de weg, waardoor gezinnen fysiek en sociaal verder van elkaar komen te staan.

Kleine familiebedrijven veranderen in grote landbouwondernemingen, waarbij de focus verschuift van samenwerking naar efficiëntie en eigen bedrijfsvoering. Dit betekent ook het verlies van traditionele manieren van werken en het onderhouden van gemeenschappelijke infrastructuren zoals sloten en vaarten.

De vraag blijft in hoeverre de identiteit van boeren en tuinders verweven was met het landschap. De traditionele structuren en manier van leven, die zo verbonden zijn met het landschap, verdwijnen langzaam. Toch ontstaan er nieuwe vormen van samenwerking en netwerken, vaak gericht op kennisuitwisseling en innovatie in de moderne agrarische sector.

Van drama naar de fabriek

Voor Jan Ruijter werd de ruilverkaveling een persoonlijk drama. Ondanks zijn protesten – hij gaat zelfs voor bulldozers liggen – wordt zijn land bewerkt. Na de verkaveling blijkt zijn land niet meer geschikt voor landbouw; de grond was te compact geworden en de vruchtbare bovenlaag verdwenen. Veel boeren krijgen te maken met soortgelijke problemen.

Jan besluit uiteindelijk zijn bedrijf te beëindigen en gaat werken bij Verkade in Zaandam. Hoewel dit door sommige familieleden als een nederlaag wordt gezien, is Jan gelukkig met zijn nieuwe, minder zware werk. Hij werkt zelfs na zijn pensioen door.

Uit evaluatierapporten blijkt dat de ruilverkaveling in De Drieban voor veel mensen een bittere nasmaak heeft. Gezinnen verlaten de polder en pas jaren later begint de grond zich te herstellen. Het proces wordt in eerste instantie niet als succesvol beschouwd, maar dient wel als belangrijke les voor toekomstige verkavelingen, zoals die in Het Grootslag.

De serie “Van Kloeten naar Kavels” is gemaakt met ondersteuning van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.