Tegenwoordig doorkruisen we moeiteloos onze provincie met fiets, trein of auto. We steken sloten en kanalen over, passeren polders en bruggen—het water lijkt getemd, het land ingericht naar onze hand. Maar dat beeld is relatief nieuw. Eeuwenlang was Noord-Holland vooral een natte, moeilijk begaanbare delta. Slechts kleine stukken waren bewoonbaar, omringd door moeras, veen en getijdenwater. In deze aflevering van Onze Voorouders duiken we in het verhaal van hoe generaties bewoners het onstuimige landschap stukje bij beetje wisten te temmen.
Duizenden jaren geleden maakte het water de dienst uit in het gebied dat wij nu Noord-Holland noemen. Het was een landschap van moerassen, meren en kreken, waar zout en zoet water zich vrij vermengden. Tussen die natte gebieden lagen ook beter begaanbare stukken grond, waar mensen zich vestigden. In het Huis van Hilde, het archeologiemuseum van de provincie, is op basis van een 2.000 jaar oud skelet een reconstructie gemaakt van een jongetje dat de naam ‘Aak’ kreeg. Hij zal ongetwijfeld veel tijd in en rond het water hebben doorgebracht.
Westfriese Omringdijk
Duizend jaar later verandert de situatie ingrijpend. Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel en zorgen overstromingen ervoor dat steeds meer land in handen valt van de Zuiderzee.
In West-Friesland wordt daarom begonnen met de aanleg van de Westfriese Omringdijk. Archeoloog Sander Gerritsen legt uit dat zo’n dijk in eerste instantie niet tussen water en land lag: “Het was een dijk ín het land, bedoeld voor het moment dat het water overstroomde. Dan konden mensen nog veilig achter de dijk schuilen.”
Rond 1320 vormt de 126 kilometer lange Westfriese Omringdijk één gesloten geheel. Door bestaande dijken te verbinden, werd West-Friesland beter beschermd tegen stormvloeden en overstromingen. De dijk werd geregeld verlegd, steeds verder het land in. Dorpen aan de verkeerde kant moesten verhuizen, zoals Etersheim. Het huidige dorp ligt niet op de oorspronkelijke plek. Dat blijkt uit oude kaarten en een opgeviste sarcofaag, te zien in het Huis van Hilde.
Molens en kanalen
Door het omdijken van stukken land ontstaat er een nieuwe noodzaak; het afvoeren van het water uit die gebieden. Het leidt in de loop van honderden jaren tot een levendige industrie van het bouwen en plaatsen van molens, die ervoor zorgen dat we droge voeten houden.
Een andere belangrijke ontwikkeling is de aanleg van kanalen, om de steden bereikbaar te houden voor steeds groter wordende schepen, waardoor hun economie kon blijven groeien. Met name voor Amsterdam was dat van belang.
Onze Voorouders
De historische mensfiguren in Huis van Hilde zijn het uitgangspunt van de 8-delige serie ‘Onze Voorouders’, die NH met het archeologiemuseum maakt. Langs thema’s als handel, oorlog en religie laat de serie zien hoe mensen van alle kanten van de wereld hierheen kwamen en hoe ‘wij’ op onze beurt over de aarde trokken. Opgegraven voorwerpen en bewaard gebleven documenten uit het Noord-Hollands Archief vormen voor de uitzendingen de basis. Alle uitzendingen zijn terug te zien op de themapagina.