Explainer: kermisseizoen op punt van beginnen, maar hoe ontstond dit fenomeen?

Met de kermissen van De Goorn en Oostwoud wordt het West-Friese kermisseizoen komend weekend afgetrapt. De kermis is onlosmakelijk verbonden aan de regio, maar hoe ontstond dit fenomeen ooit? Historicus Lars Boon duikt in de geschiedenis.

West-Friesland kent zo’n 85 kermissen, waarbij vaak de borrels en feesten een stuk belangrijker zijn dan de draaimolen en de andere attracties. Het feest lijkt in West-Friesland veel meer voeten aan de grond te hebben dan in andere delen van Nederland.

Bekijk de video waarin de geschiedenis van de West-Friese kermissen wordt uitgelegd:

Geboren Hoogwouder Lars Boon is historicus, podcastmaker en werkt voor onder andere het Westfries Museum in Hoorn. De oorsprong van de kermisfeesten zoals we die nu kennen ligt bij de kerk, vertelt hij. “Daarvoor moet je terug naar de middeleeuwen. De kermis ontstond toen als een katholiek feest. De kermis is dan ook één van de oudste feesten van Nederland.”

Van kerkmis naar kermis

Hij vervolgt: “Het woord ‘kermis’ is afgeleid van ‘kerkmis’. Het werd gevierd ter ere van de wijdingsdag van een kerk, een parochie of een beschermheilige. Bij zo’n kerkelijke dag werd een mis gehouden, en daar omheen ontstonden allerlei festiviteiten. Een soort jaarmarkt, met handel, vee en vermaak. Jaarmarkten waren al gebruikelijk in die tijd, maar rondom deze kerkmissen groeiden ze uit tot vaste evenementen.”

Het groeide uit tot feesten voor iedereen, al werd het soms door de elite beschimpt als een ‘boerenkermis’. Kermissen waren echte volksfeesten: er was vermaak, er werd handel gedreven, en er werden kunsten vertoond, soms zelfs met exotische dieren.

In de 17e eeuw kon je op een kermis zomaar een leeuw zien, die door een schip uit verre oorden was meegebracht.

Tekst gaat verder onder de foto.

De kermis was voor de armere bewoners uit dorpen en steden een verkapte vorm van vakantie. Waar de rijkeren vooral uitkeken naar het vertier en vermaak, was het voor de andere klasse in de samenleving één van de weinige vrije dagen.

In de negentiende eeuw veranderde de kermis, weet Boon. “Met de industrialisatie van de negentiende eeuw werden kermissen geavanceerder. De eerste attracties deden hun intrede, zoals draaimolens en zweefmolens. Ondernemers trokken met hun attracties van kermis naar kermis. Zo kennen we de kermisexploitanten van nu ook nog.” 

Kermisborrels met honderden bezoekers

Er is weinig zo West-Fries als de kermisborrel. “Die ontstond omdat mensen gingen proosten op het begin van de kermis. Het begon als klein samenzijn en groeide uit tot terugkerende feesten met soms wel honderden bezoekers.” 

De borrel werd een serieus onderdeel van de kermis. “Op sommige plekken zijn het bijna festivals. Tijdens zo’n borrel wordt er eerst vooral flink gedronken, waarna iedereen met z’n allen naar de kermis gaat. Een soort pre-party, maar dan op z’n West-Fries.”